شرایط مال موقوفه

_{^{احکام و شرایط مال موقوفه}}

موقوفه باید عین مال باشد؛ خواه منقول یا غیرمنقول؛ چه مفروز باشد، چه مشاع برای عین در قانون مدنی اقسام گوناگون وجود دارد:

_{^{1- عین معین}}

عین معین مالی است که در عالم خارج، جدای از سایر اموال، مشخص و قابل اشاره باشد؛ مانند زمین.عین معین که گاهی عین شخصی و خارجی نیز نامیده می‏شود، ممکن است مفروز یا مشاع باشد.

مال مفروز، عین معینی است که تمام آن متعلق به یک نفر باشد و مال مشاع، مالی است که چند نفر در مال شریک باشند و سهام شرکا را در عالم خارج نتوان تمییز داد. در مال مشاع، هر یک از اجزای عین موضوع حق تمام شرکا قرار گرفته است و هیچ یک از مالکان نمی‏ تواند ادعا کند که جزء معین فقط به او تعلق دارد.

_{^{2- در حکم عین معین}}

هر گاه موضوع تعهد، مقدار معینی از مالی باشد که اجزای آن از هر حیث با هم برابر است، به اصطلاح قانون مدنی، آن موضوع در حکم عین خارجی است. وقف مالی جایز است که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد؛ اعم از این که منقول باشد یا غیرمنقول؛ مشاع باشد یا مفروز.

وقف عین مرهونه و چیزی که تسلیم آن امکان ندارد، مانند پرنده در هوا و ماهی در آب، اگرچه مالک آن باشد و همچنین حیوان گمشده صحیح نیست. مالی که قبض و اقباض آن ممکن نیست، وقف آن باطل است؛ مثل کسی که خانه‏ ای را برای مدت دو سال اجاره کرده باشد و مستاجر بخواهد منافع دو ساله را که ملک اوست، وقف کند.

_{^{نکات مهم و کاربردی در خصوص وقف}}

1- وقف از جمله راه های واگذاری حقوق انتفاعی است، سایر اقسام حق انتفاع مثل : عمری، رقبی، سکنی، حبس مطلق،حیازت مباهات.

2- نام دیگر وقف حبس مؤبد است یعنی عین مال تا ابد حبس می شود.

3- وقف می تواند برای گروهی خاص یا برای اهدافی عام انجام شود.

4- منظور از تسبیل (از کلمه سبیل به معنی راه) که در تعریف وقف آمده ، نحوه استفاده و دخالت در منافع ناشی از وقف است.

5- مفهوم وقف قابل مقایسه با مفهوم تراست در حقوق غربی است.

6- کسی نمی تواند مالی را به نفع خود و برای خود وقف کند و موقوف علیهم با واقف ضرورتاً باید متفلوت باشد ؛ ولی وقف بر فرزندان و اولاد صحیح است (ماده 72 قانون مدنی).

7- وقف نوعی عقد است و مانند سایر عقود وجود ایجاب، قبول و قصد انشا در آن ضرورت دارد (ماده 56 قانون مدنی).

8- مال موقوفه باید قابیلت این را داشته باشد که در اثر استفاده از منافع، عین از بین نرود.

9- در وقف ،قبض و تصرف مال موقوفه شرط صحت آن است پس اگر عقد جاری شود ولی مال هنوز به تصرف موقوف علیهم داده نشده باشد از طرف واقف قابل رجوع است و در واقع فقط پس از قبض است که عقد به طور کامل واقع و موثر می شود.

10- بعد از واقع شدن وقف به جهت لازم الاجرا بودن  آن انحلال، فسخ  و تغییر به هیچ وجه ممکن نیست.

11- گاهی دیده می شود که اشخاص برای تحت تاثیر قرار دادن یا آسیب زدن به ورثه با یک تصمیم احساسی به اداره اوقاف مراجعه نموده و اموال خود را وقف می کنند؛ عجیب اینجاست که کارمندان اداره اوقاف به جای آگاه کردن فرد و مطلع نمودن وی از این تصمیم احساسی رفتاری بسیار کاسب کارانه و منفعت جویانه دارند و طوری انعقاد وقف نامه می نمایند که هیچ راه گریز و برگشتی برای واقف نمی ماند.در بسیاری از مواقع مدت بسیار کوتاهی بعد از این اقدام واقف با پشیمانی به اداره اوقاف مراجعه می کند در حالی که دیگر پشیمانی فایده ای ندارد  و هکچنین در تنظیم متن وقف نامه، موقوف علیعهم طوری تعیین می شوند که اداره اوقاف به راحتی بتواند مال موقوفه را برای مدت طولانی اجاره دهد.و شاید منفعت آن کارمندان در همین قسمت توصیف و معنا می شود.

♦  آنچه در این قسمت گفته شد تجربه شخصی خود اینجانب در مواجهه با موکلی بود که بدلیل دعوا با دخترش فوراً به اداره اوقاف مراجعه می کند و آپارتمان 5 طبقه خود را وقف می کند و ذیل وقف نامه اقرار به قبض و تسلیم هم می نماید ولی اصلاً آن آپارتمان ها قابلیت قبض نداشتند چون همگی در ید مستاجر بودند ولی با نحوه تنظیم وقف نامه توسط دو کارمند اداره اوقاف که بعداً از ایشان به طور خاص برای فریب موکل شکایت هم شد، موکلی که یک روز بعد از کرده خود پشیمان بود و تصمیم داشت وقف را برگرداند.در حالت طبیعی ایشان می توانست چون قبض انجام نشده بود وقف را بهم بزند ولی معلوم نیست با چه انگیزه ای ان دو کارمند اداره اوقاف با وی صورتجلسه ای هم تنظیم کرده بودند که مورد وقف قبض و تسلیم هم شده است.

12 - یک مشکل بسیار رایج در وقف ، فوت متولی و روش پیپچیده معین شده در وقف نامه برای متولی جدید است مثلا نوشته می شود ((ارشد اولاد ذکور)) که این فرد نیز خود قاعدتاً پیر و سالخورده است.در این فرض کار موقوفه بر زمین مانده و اشخاص سود جود اقدام به تعدی ، تصرف و دست درازی به موقوفه می نمایند.

13- مورد حق انتفاع باید مالی باشد که استفاده از آن با بقای عین ممکن باشد. منظور از باقی ماندن عین با استیفای منافع، آن نیست که مال قابل استهلاک نباشد؛ مانند زمین، بلکه منظور آن است که با اولین استفاده معدوم نگردد و استفاده از آن منوط به مصرف کردن عین آن نباشد.

14- وقف منفعت باطل است. زیرا منفعت قابل بقا نیست و استفاده از آن، نابود کردن آن است. همچنین وقف دین صحیح نیست. زیرا مال موقوف باید در خارج وجود داشته باشد تا به سبب عقد وقف، اصل آن مال حبس گردد و منفعتش آزاد گذارده شود.